Waar is de EU in deze coronacrisis?
Momenteel krijg ik regelmatig de vraag: waar is de EU in deze corona-crisis? Ook in de media duiken er berichten op met die vraag[1]. Russen en Chinezen vliegen hulp in voor Italië, maar de EU is niet te zien, terwijl het om mensenlevens gaat.
De vraag over de rol van de Europese Unie is belangrijk. Op filmpjes waarin Commissievoorzitter Von der Leyen laat zien hoe goed ze haar handen kan wassen zit ik niet te wachten. En ronkende Commissie-verklaringen dat producenten positief hebben gereageerd op een gezamenlijke Europese aanbesteding voor onder andere mondkapjes brengt nu geen enkele patiënt hulp.
De EU en de Commissie passen nu bescheidenheid. Zeker, enige Europese afstemming en coherente voorlichting over het te voeren beleid is wel handig. Het is bijvoorbeeld vreemd dat België nu alle winkels potdicht heeft, terwijl in Nederland de kledingwinkels open zijn. Dat geeft in grensregio’s zoals Baarle-Nassau verwarring.
Tegelijk zien we dat dit dus de EU is die we met elkaar hebben gemaakt. Een Unie die zich met name richt op het vrije verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen. Een Unie die, met een Interne Markt, beoogt de economische en sociale voortuitgang van de aangesloten volken en landen te verbeteren.
In het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) is één artikel opgenomen over de volksgezondheid, artikel 168. In dat artikel wordt zowel aan het begin (paragraaf 1) als aan het einde (paragraaf 7) benadrukt, dat het optreden van de Unie ter aanvulling is op het nationale beleid van de volksgezondheid. De Unie kan onder andere onderzoek bevorderen en de samenwerking tussen lidstaten aanmoedigen. Maar paragraaf 7 zegt klip en klaar: het optreden van de Unie eerbiedigt de verantwoordelijkheden van de lidstaten met betrekking tot hun gezondheidsbeleid. Dat is diplomatentaal voor: de Unie moet beslist afblijven van het volksgezondheidsbeleid van de lidstaten. Von der Leyen heeft dus geen noodvoorraad mondkapjes, handgel en ventilators om uit te delen in tijden van crisis. Ze bestuurt evenmin ziekenhuizen en heeft geen Europees RIVM. Ze kan en mag niets zeggen over het aantal mensen dat in Rotterdam nog samen op straat mag lopen.
Kan en moet de Unie dan helemaal niets doen? Welnu, de Unie richt zich in deze crisis vooral op die terreinen waar ze bevoegd is om op te treden. Spoedig zijn Europese noodprogramma’s operationeel om de economieën van de lidstaten draaiende te houden. Zoals het programma dat leningen tot 800.000 euro biedt aan bedrijven die per direct financiële steun nodig hebben. Er wordt een reeks van noodprogramma’s opengesteld voor bijvoorbeeld vissers die hun inkomsten zien wegvallen, en luchtvaartmaatschappijen die niet meer kunnen vliegen. Ook is er nu een apart initiatief[1] beschikbaar gekomen dat lidstaten steunt, investeringen te doen in ziekenhuizen en apparatuur. Samen met de collega’s Ruissen (SGP) en Schreijer-Pierik (CDA) heb ik deze week de Europese Commissie voorgesteld waar mogelijk voedselbanken te helpen in de aanvoer van producten, bijvoorbeeld van vis die nu niet of ver onder de prijs wordt verkocht. Tevens heeft de Europese Centrale Bank een steunpakket van minimaal 750 miljard euro afgekondigd om – met de opkoop van obligaties – de economie in de eurozone overeind te houden.
En ja, er kan meer: we hebben het Europese coördinatiecentrum voor noodsituaties, het Emergency Response Coordination Centre. Dat zou beslist geactiveerd kunnen worden, maar vraagt betrokkenheid en inzet vanuit de lidstaten. Willen en kunnen die daartoe nu menskracht leveren? De experts van bijvoorbeeld het RIVM hebben denk ik nu iets anders aan hun hoofd.
En ja, de Commissie moet alles op alles zetten om de distributie van mondkapjes en andere essentiële middelen soepel te laten verlopen. Dat vrachtwagens met die middelen bij grenzen worden tegengehouden is onaanvaardbaar. De Europese Commissie dient het delen van kennis over corona maximaal te bevorderen en regio’s die het extra moeilijk hebben te steunen in de gezamenlijke aankoop van voorraden. Ook om op die manier te voorkomen dat Putin en Xi deze crisis voor eigen propaganda uitbuiten.
En ja, we zijn nu te afhankelijk van bedrijven in China en Zwitserland die medische hulpmiddelen en testmateriaal produceren. Dat soort maakindustrie moeten we binnen de EU in huis halen en houden.
De vraag is: willen we de Unie meer bevoegdheden geven op het terrein van de volksgezondheid? Tot op heden is die vraag met een duidelijk ‘nee’ beantwoord: zie artikel 168 van het VWEU. En als we dit anders willen: maken we dan niet een nieuwe bureaucratische laag, terwijl nu snel en effectief handelen in Lombardije, Elzas-Lotharingen, Noord-Brabant en tal van andere regio’s noodzakelijk is?
